Hiện nay, trên địa bàn huyện Than Uyên, đồng bào dân tộc Mông chiếm 12,17% dân số toàn huyện (đứng thứ 3 về dân số, sau dân tộc Thái, Kinh), với trên 1.420 hộ, hơn 8.600 nhân khẩu, sinh sống ở 12 xã, thị trấn, nhưng tập trung thành cộng đồng chủ yếu ở các xã: Tà Mung, Tà Hừa, Khoen On, Pha Mu, Ta Gia, Phúc Than, Mường Than, Mường Cang. Từ bao đời nay, người dân tộc Mông ở Than Uyên luôn gìn giữ, bảo tồn và phát huy được nhiều nét đẹp văn hóa truyền thống của dân tộc như: Trang phục, tiếng nói, âm nhạc, tín ngưỡng, điệu múa khèn…trong đó có cả bánh Giầy.
Bánh Giầy là món ăn truyền thống mang đậm bản sắc văn hóa của đồng bào dân tộc Mông. Theo quan niệm của họ, bánh Giầy tròn tượng trưng cho mặt trời, mặt trăng. Vào các dịp lễ hội, ngày Tết, bà con thường giã bánh Giày để dâng lên tổ tiên, các thần linh (thần đất, thần trời, thần sông, thần núi…) bày tỏ lòng thành kính, biết ơn và cầu cho một năm mùa màng tươi tốt, Nhân dân được bình an, may mắn, hạnh phúc. Tại các sự kiện lớn của Than Uyên, hoạt động thi giã bánh Giầy, bán bánh Giầy đã thu hút đông đảo Nhân dân và du khách đến xem, thưởng thức. Dần dần, món bánh truyền thống này được người dân trong và ngoài huyện yêu thích, sử dụng trong bữa ăn hàng ngày. Nhờ đó, tạo động lực cho bà con dân tộc Mông trên địa bàn mở rộng mô hình sản xuất bánh Giầy đáp ứng nhu cầu thị trường.
Chúng tôi đến thăm gia đình chị Thào Thị So - ở Khu 8, thị trấn Than Uyên. Được biết, gia đình chị là hộ điển hình phát triển mô hình sản xuất bánh Giầy ở Than Uyên. Mỗi ngày bình quân gia đình chị làm hơn 200 chiếc bánh Giầy chuyển đi các tỉnh, thành phố trên cả nước. Thời điểm này, trước, trong và sau dịp Tết Nguyên đán, số lượng bánh khách hàng đặt gấp đôi, gấp ba so với bình thường.
Chị So phấn khởi chia sẻ: “Những ngày lễ, tết như thế này, gia đình chúng tôi phải tăng công suất lên làm việc cả ngày lẫn đêm mới đủ đơn bánh trả cho khách. Có ngày làm hơn 300 chiếc, gần 400 chiếc. Bếp củi lúc nào cũng đỏ rực đồ xôi; trong nhà không khí rộn ràng hơn, mọi người vừa nặn bánh, vừa nói chuyện. Có ngày tôi thuê thêm người để làm chứ hai vợ chồng làm không xuể. Đơn hàng nhiều, tuy vất vả chút nhưng vợ chồng tôi rất vui vì có việc làm, tăng thu nhập cho gia đình và bà con trong khu dân cư. Để bánh Giầy ngon, thì quan trọng nhất là lựa chọn nguyên liệu gạo nếp phải thật dẻo, thơm; lúc đồ thì nên đồ bằng bếp củi, như vậy xôi sẽ đậm vị, cho ra bánh thơm ngon hơn. Xôi nghiền thành bột bánh đến đâu, nặn bánh luôn đến đó. Muốn bánh không bị dính tay hay dính lá chuối, lá dong thì trước khi nặn thoa một lớp sáp ong nấu với mỡ lợn, tạo độ bóng, thơm cho bánh. Gia đình tôi đầu tư hơn chục triệu mua máy nghiền bánh và máy hút chân không để bảo quản bánh được lâu hơn, gửi đến khách hàng ở các tỉnh dưới xuôi”.
Được biết, hiện nay, gia đình chị So làm bánh Giầy với 2 loại gạo nếp trắng và gạo nếp cẩm. Nhìn đôi tay thoăn thoát của chị So nặn bánh với gương mặt rạng rỡ, phấn khởi chúng tôi cũng vui theo. Thỉnh thoảng chị xuýt xoa đôi bàn tay nặn bánh đỏ ửng vì nóng. Những hàng bánh Giầy trắng, tím xen lẫn nhau dưới nền chiếc lá chuối xanh, thơm lừng thật bắt mắt. Đến nay, gia đình chị đã làm bánh Giầy cung cấp ra thị trường hơn 4 năm. Để Nhân dân, du khách gần xa thưởng thức vị ngon truyền thống bánh Giầy của dân tộc Mông, chị So thường đăng tải hình ảnh, video, livestream lên mạng xã hội: facebook, tiktok, zalo; mang bánh Giầy ra bán tại các sự kiện lớn của Huyện. Giá bán mỗi cặp bánh là 50.000đ/kg. Nhờ đó, một năm gia đình chị thu lãi 50 triệu đồng.
Không chỉ có chị So mà hiện nay ở trên xã Tà Mung, bà con các bản có đồng bào dân tộc Mông sinh sống: Nậm Pắt, Hô Ta, Tu San cũng tích cực làm bánh Giầy mang ra chợ phiên bán vào ngày cuối tuần giữa tháng và cuối tháng để phục vụ nhu cầu của Nhân dân và du khách đến du lịch, tham quam, mua sắm. Anh Sùng A Sa - Phó Chủ tịch UBND xã Tà Mung cho biết: “Hiện nay, toàn xã có hơn 10 hộ làm bánh Giầy bán vào dịp chợ phiên, số lượng khoảng 30-40 chiếc/hộ; số lượng ít nên chủ yếu các hộ giã bằng tay. Bánh giã bằng tay ngon hơn nhưng kỳ công và vất vả hơn. Từ làm và bán bánh Giầy, các hộ phấn khởi vì có thêm thu nhập. Xã cũng đang tích cực tuyên truyền, vận động bà con mở rộng quy mô sản xuất bánh Giầy, đầu tư máy móc nhằm giảm sức lao động và tăng năng suất; tận dụng mạng xã hội để bán bánh cho nhiều khách hàng ngoài tỉnh hơn thay vì chỉ bán ở chợ phiên”.
Tin rằng với định hướng của cấp uỷ, chính quyền địa phương, sự sáng tạo, tích cực của đồng bào dân tộc Mông, mô hình sản xuất bánh Giầy truyền thống sẽ phát triển hơn trong thời gian tới. Từng bước xây dựng, lan toả thương hiệu bánh Giầy Than Uyên vươn xa, đáp ứng nhu cầu thị trường. Đồng thời mở ra hướng đi mới cho người dân tộc Mông phát triển kinh tế, nâng cao thu nhập từ việc giữ gìn nét đẹp văn hoá dân tộc./.